การรายงานข่าวการชุมนุมประท้วงอาจเป็นงานที่อันตรายสำหรับนักข่าว ซึ่งต้องเผชิญกับความเสี่ยงหลากหลายรูปแบบ ไม่ว่าจะเป็นการถูกทำร้ายร่างกายหรือถูกจับกุม องค์กรผู้สื่อข่าวไร้พรมแดน (RSF) ได้รวบรวมคำแนะนำสำหรับนักข่าวเพื่อช่วยให้เตรียมความพร้อมและลดความเสี่ยงในการรายงานเหตุการณ์เหล่านี้
ในหลายพื้นที่ทั่วโลก นักข่าวที่รายงานการประท้วงเผชิญกับความเสี่ยงที่จะถูกฉีดสเปรย์พริกไทย ถูกทำร้ายร่างกาย และแม้แต่อาจถูกควบคุมตัวไปพร้อมกับผู้ประท้วง แม้ว่าการชุมนุมหลายครั้งจะเป็นเพียงการเดินขบวนโดยสงบ แต่สถานการณ์ก็สามารถลุกลามไปสู่เหตุการณ์อันตรายได้ง่าย นักข่าวจึงจำเป็นต้องเตรียมพร้อมสำหรับทุกความเป็นไปได้ แม้ว่าการทำข่าวจะมีความสำคัญ แต่ความปลอดภัยของนักข่าวเองเป็นสิ่งที่ต้องได้รับความสำคัญสูงสุด
การเตรียมความพร้อม
- อย่าไปเพียงลำพัง แม้ว่าการเข้าร่วมรายงานการชุมนุมประท้วงตามลำพังอาจทำให้นักข่าวเคลื่อนไหวได้สะดวกและไม่เป็นที่สังเกตมากนัก แต่ก็อาจทำให้ตกอยู่ในสถานการณ์ที่เปราะบางได้ หากนักข่าวถูกจับกุมหรือพลัดหลงในฝูงชน นักข่าวควรรักษาการติดต่อกับกองบรรณาธิการอย่างสม่ำเสมอ และพยายามอยู่ใกล้กับสมาชิกในทีม หากจำเป็นต้องอยู่เพียงลำพัง ควรสังเกตและพยายามอยู่ใกล้นักข่าวคนอื่น ๆ ที่อาจอยู่ในสถานการณ์เดียวกัน
- ทำแผนที่พื้นที่ โดยใช้สีและชื่อกำกับเพื่อระบุ “เขต” ต่าง ๆ รวมทั้งจุดเสี่ยงที่อาจเกิดเหตุรุนแรงและเส้นทางออกจากพื้นที่ วิธีนี้จะช่วยให้นักข่าวสามารถสื่อสารกับทีมได้ง่ายขึ้น หากเกิดการพลัดหลงหรือแยกออกจากกัน
- การแต่งกาย ควรสวมเสื้อผ้าหลวม ๆ ที่ทำมาจากผ้าฝ้ายจำนวนสองชั้น เพื่อสร้างช่องว่างอากาศซึ่งจะช่วยปกป้องผิวจากระเบิดเพลิงและการสัมผัสความร้อนในรูปแบบต่าง ๆ หลีกเลี่ยงการสวมสิ่งของที่ห้อยระย้า เช่น ผ้าพันคอ สร้อยคอ หรือการไว้ทรงผมเปียหางม้า ที่อาจถูกดึงหรือกระชากได้ง่าย ควรสวมรองเท้าบู๊ตที่มีเชือกผูกอย่างกระชับ เช่น รองเท้าบู๊ตสำหรับงานก่อสร้าง ที่สามารถใช้วิ่งได้สะดวกและช่วยป้องกันเท้าจากวัตถุแหลมคมหรือความร้อนได้ หลีกเลี่ยงการสวมใส่เสื้อผ้าที่มีสีหรือสัญลักษณ์ที่อาจทำให้ถูกเข้าใจผิดว่าเป็นผู้ชุมนุมหรือฝ่ายตรงข้าม
- อุปกรณ์วิชาชีพ ควรสวมปลอกแขนที่มีคำว่า “PRESS/สื่อ” หรือเสื้อผ้าที่มีเครื่องหมายระบุตัวตนที่ชัดเจนเสมอ และควรพกบัตรประจำตัวสื่อมวลชนไว้ในมือ แต่ไม่ควรแสดงให้เห็นเด่นชัดเกินไป เพราะอาจถูกดึงหรือฉกไปได้ ทั้งผู้ประท้วงและเจ้าหน้าที่ตำรวจบางส่วนอาจเพ่งเล็งนักข่าวได้เช่นกัน ตรวจสอบให้แน่ใจว่าแบตเตอรี่โทรศัพท์ถูกชาร์จเต็ม และพกแบตเตอรี่สำรองที่ชาร์จเต็มไว้ด้วยเสมอ นอกจากนี้ควรเตรียมการ์ดหน่วยความจำสำรองไว้สำหรับอุปกรณ์บันทึกภาพและเสียง
- อุปกรณ์เพื่อความปลอดภัยทางกายภาพ พกหมวกนิรภัย แว่นตาป้องกัน และหน้ากากกันแก๊สหรือหน้ากากกรองอากาศ เผื่อกรณีมีการใช้แก๊สน้ำตา กระสุนยาง หรือระเบิดขวดในพื้นที่ นอกจากนี้ควรมีชุดปฐมพยาบาลที่ประกอบด้วยผ้ากดแผล ครีมทาแผลไฟไหม้ และสายรัดตีนตุ๊กแกที่สามารถใช้ทำเป็นผ้าคล้องแขน หรือใช้เป็นสายรัดห้ามเลือดหากเกิดบาดแผลที่มีเลือดออก
- สิ่งของจำเป็นอื่น ๆ ควรพกน้ำดื่ม ธัญพืชอัดแท่งที่มีโปรตีนและให้พลังงานสูง และกระดาษทิชชู่ เผื่อกรณีที่ต้องอยู่นานกว่าที่คาดการณ์ไว้ ควรเตรียมน้ำเย็นไว้อีกหนึ่งขวด เพื่อใช้ล้างตาหรือร่างกายในกรณีที่ถูกยิงแก๊สน้ำตา
ความปลอดภัยทางดิจิทัล
- ใช้ VPN (เครือข่ายส่วนตัวเสมือน) หากใช้อินเทอร์เน็ตผ่านเครือข่ายมือถือหรือ WiFi สาธารณะ การสื่อสารของผู้ใช้อาจเสี่ยงต่อการถูกผู้ให้บริการอินเทอร์เน็ตหรือบุคคลที่สามสอดส่องได้ การใช้ VPN จะช่วยปกปิดการใช้อินเทอร์เน็ตแบบเรียลไทม์ โดยสร้าง “อุโมงค์เข้ารหัส” สำหรับการส่งข้อมูล ซึ่งช่วยปกป้องตัวตนของผู้ใช้
- พิจารณาใช้แอปฯ ส่งข้อความแบบ Mesh การสื่อสารออนไลน์ในที่ชุมนุมที่มีผู้คนหนาแน่นอาจเป็นเรื่องยาก เนื่องจากสัญญาณโทรศัพท์มักอ่อนหรือขาดหาย วิธีแก้ที่ง่ายคือการใช้แอปฯ ส่งข้อความแบบ Mesh ซึ่งใช้เสาอากาศบลูทูธที่มีอยู่ในโทรศัพท์ในการส่งและรับข้อความแบบ “ออฟไลน์” ไปยังโทรศัพท์เครื่องอื่นที่อยู่ใกล้กันและใช้ซอฟต์แวร์เดียวกัน
- พกโทรศัพท์เครื่องสำรองราคาถูก (Burner phone) ที่ไม่มีข้อมูลสำคัญ ในกรณีที่อุปกรณ์สูญหายหรือถูกยึด หากโทรศัพท์มือถือสูญหายหรือถูกเจ้าหน้าที่ตำรวจยึด ควรถือว่าจะนำคืนกลับมาไม่ได้อีกแล้ว และหากโทรศัพท์ถูกส่งคืน ก็ควรหลีกเลี่ยงการใช้งานต่อ เพื่อป้องกันความเสี่ยงจากการที่อาจถูกติดตั้งสปายแวร์
การวางตำแหน่ง
- สำรวจพื้นที่ล่วงหน้า การเลือกตำแหน่งในการรายงานข่าวการชุมนุมประท้วงมีความสำคัญต่อความปลอดภัยของนักข่าว แนะนำให้นักข่าวสำรวจพื้นที่ชุมนุมล่วงหน้า และหาตำแหน่งที่มีสิ่งปลูกสร้างหรือสิ่งของที่ยึดติดกับพื้นอย่างมั่นคง เช่น เสาหรือม้านั่งในสวน สิ่งเหล่านี้สามารถทำหน้าที่เป็นเหมือน “แนวกันคลื่น” ท่ามกลางฝูงชน ที่ซึ่งนักข่าวสามารถสัมภาษณ์หรือบันทึกภาพเหตุการณ์ได้อย่างปลอดภัย หากฝูงชนควบคุมไม่อยู่ กระแสคนจะไหลเคลื่อนรอบสิ่งกีดขวางนั้นเหมือนแม่น้ำ ขณะที่นักข่าวยังคงยืนอยู่กับที่
- อยู่รอบนอกของฝูงชนเพื่อลดความเสี่ยงจากการถูกเหยียบ และยังช่วยให้หนีออกมาจากพื้นที่ได้ง่ายขึ้น หากจำเป็นต้องดันฝ่าฝูงชน ควรดันบริเวณระดับสะโพกเพื่อให้เคลื่อนตัวได้สะดวก
- ตรวจสอบสภาพแวดล้อมอย่างสม่ำเสมอ ขณะรายงานการประท้วง นักข่าวจำเป็นต้องตื่นตัวและเฝ้าระวังสิ่งรอบข้างอยู่ตลอดเวลา ใส่ใจทั้งเสียงและภาพรอบตัว พยายามอยู่ด้านหลังผู้ที่กำลังยิงกระสุนยางหรือวัตถุอื่น ๆ และควรตรวจสอบทางออกหรือเส้นทางหนีฉุกเฉินเป็นระยะ
- สังเกตความหนาแน่นของฝูงชน หากยังสามารถมองเห็นต้นคอหรือกระดุมเสื้อของผู้ชุมนุม แสดงว่าฝูงชนยังไม่แน่นมาก แต่หากไม่สามารถมองเห็นคางของผู้คนได้อีก นั่นคือสัญญาณว่าฝูงชนได้ถึงระดับความหนาแน่นขั้นวิกฤต ที่อาจทำให้ผู้คนรู้สึกอึดอัดหรือเกิดความโกลาหลได้
การเผชิญหน้ากับเจ้าหน้าที่บังคับใช้กฎหมาย
- กรณีถูกตรวจค้นแบบสุ่ม นักข่าวพึงระลึกว่าการให้ความร่วมมือตั้งแต่ต้นถือเป็นสิ่งสำคัญ ในหลายประเทศ เจ้าหน้าที่ตำรวจมีสิทธิที่จะหยุดและตรวจค้นพลเมืองได้โดยไม่จำเป็นต้องให้เหตุผล และผู้ถูกตรวจค้นอาจถูกขอให้แสดงบัตรประจำตัวส่วนบุคคลหรือบัตรวิชาชีพ ในบางครั้งเจ้าหน้าที่อาจขอตรวจทรัพย์สินส่วนตัวด้วย ในสถานการณ์เช่นนี้ สิ่งสำคัญคือต้องปฏิบัติตามอย่างสุภาพและหลีกเลี่ยงการโต้เถียง
- กรณีถูกจับกุม นักข่าวควรระลึกเสมอว่าตนมีสิทธิที่จะไม่ให้การ เจ้าหน้าที่อาจใช้กลยุทธ์ข่มขู่ หรือแม้แต่การทรมาน เพื่อบังคับให้บุคคลให้ข้อมูล แทนที่จะดำเนินการสอบสวนอย่างเป็นทางการ
ภาพ: แอนโธนี วอลเลซ / เอเอฟพี